تعریف امنیت
با پایان جنگ سرد تعاریف سنتی از مفهوم امنیت نیز رنگ باخت. به عبارت دیگر امروزه امنیت تنها به تهدیدات سنتی، جنگ و نیروی نظامی منحصر نمی شود بلکه با طرح موضوعات و دغدغه های امروزی جهان نظیر ایدز، قاچاق بین المللی موادمخدر، گرم شدن زمین، تخریب لایه اوزون، بحران های اقتصادی و... این عوامل هم در مطالعات مربوط به امنیت جای گرفته اند. بسیاری از بزرگان مطالعات امنیت همچون باری بوزان در تعریف امنیت می نویسند: امنیت یعنی رهایی از تهدید و نبود عوامل تهدید زا. لذا این تهدیدات هر چیزی ممکن باشد و تنها تهدید نظامی نیست. در ابعاد جدید امنیت موضوعاتی همچون امنیت انسانی، اجتماعی، روانی، شغلی و... مورد مطالعه جدی قرار می گیرند.
تجربه نشان داده است میان افزایش تنش و نزاع و افزایش کشت و تولید موادمخدر در افغانستان ارتباط مستقیم و تنگاتنگی وجود دارد. بسیاری از پژوهشگران سابقه تولید و قاچاق موادمخدر در افغانستان را به زمان جنگ نیروهای جهادی افغانستان با شوروی می دانند. در این دوره کشت، تولید و قاچاق مواد در این کشور بشدت افزایش یافت. همچنین پس از حمله آمریکا به افغانستان نیز این مسأله تشدید شد و اساسا جوهره حیات طالبان در درگیری ها با دولت مرکزی و آمریکا کشت و تولید و قاچاق مواد بوده و از این طریق میلیون ها دلار درآمدزایی داشته است.
عوامل موثر در کشت خشخاش در افغانستان
عوامل ژئوپلیتیکی
افغانستان کشوری محاط در خشکی است و قرار گرفتن آن در مجاورت منطقه استراتژیک آسیای مرکزی و همچنین شبه قاره هند منجر به تأثیرپذیری آن از تحولات منطقه شده است. از سوی دیگر این کشور دارای موقعیت زئواکونومیک برای کشت خشخاش است. مستحضرید که افغانستان دارای وضعیت مطلوب اقلیمی برای کشت خشخاش بوده و برای کشور فقیری چون افغانستان که اقتصاد آن متکی بر بخش کشاورزی است، کشت خشخاش بسیار سودآور تر از دیگر گیاهان است. همچنین افغانستان دارای موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی مطلوبی نیز هست. باتوجه به آنچه که از موقعیت جغرافیایی این کشور گفته شد، افغانستان به بهشت قاچاقچیان مواد تبدیل شده است.
دولت درمانده failed state
عدم توانایی دولت مرکزی در اعمال اقتدار مشروع در مناطق مختلف کشور و یکه تازی شبه نظامیان طالبان و دخالت انها در امر کشت و قاچاق مواد، وضعیت امنیتی این کشور را حاد کرده است. تا جایی که حامد کرزای، رییس جمهور وقت افغانستان در کنفرانس بن آلمان در سال 2004 اعلام کرد دولت مرکزی بدلیل آنکه کشت خشخاش منبع درآمد پشتون ها است، قادر به مبارزه با آنها نیست. عمده مناطق کشت خشخاش در استان های پشتون نشین یعنی هلمند، قندهار و ننگرهار است که از پایگاه های اصلی طالبان نیز هست. از سوی دیگر با ناامنی پدید آمده در برخی مناطق و ضعف اقتدار مرکزی، طالبان از راه باج و خراج گیری از قاچاقچیان برای ترانزیت مواد نیز درآمد کسب می کند. آمارها حاکی از آن است که درآمد ناشی از مالیات کشت و ترانزیت مواد در مناطق تحت سیطره طالبان تا 200 میلیون دلار در سال می رسد.
عوامل اقتصادی
در بخش پیشین به صورت گذرا بر اقتصاد کشاورزی افغانستان اشاره شد. افغانستان به لحاظ منابع معدنی بسیار غنی است. منابعی چون گاز طبیعی، زغال سنگ، گاز طبیعی، زغال سنگ، سنگ آهن، مس، آلومینیوم، پنبۀ نسوز، نفت، یاقوت، سرب، اورانیوم و منابع معدنی و طبیعی دیگر به دلیل عدم وجود امنیت و سرمایه گذاري نامناسب و فساد مورد کم توجهی واقع شده است. پس از سال 2001 و سرنگونی طالبان، دولت افغانستان تلاش گستردهاي را در جهت بازسازي اقتصادي این کشور آغاز کرد، اما در عمل به دلیل وجود ناامنی، عدم توجه به اشتغالزایی مؤثر، توسعۀ ناکافی بخش کشاورزي، عدم جذب سرمایه در بخش هاي زیربنایی، عدم وجود قوانین مناسب و شفاف در بخش اقتصاد، ضعف حکومتداري، فساد اداري و مالی، بروکراسی، عدم مصونیت سرمایهها و ... در این امر به موفقیت مناسبی دست نیافته است. به عبارت دیگر میان ناامنی، نزاع، عدم اقتدار دولت مرکزی و عقب ماندگی ارتباط مستقیمی برقرار است. پیش شرط گذار اقتصاد افغانستان از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و تجارت محور، حل و فصل منازعات و کنترل امنیت در سراسر کشور و همچنین اعتماد جامعه بین المللی به وضعیت مثبت افغانستان برای سرمایه گذاری خارجی است. در این صورت است که وجوه دیگر امنیت یعنی امنیت انسانی و اجتماعی نیز می تواند طرح شود.
فساد بوروکراتیک
به نظر می رسد مقام ها و افرادي که تا پیش از سقوط طالبان و در دورة جنگهاي داخلی در عرصۀ مواد
مخدر فعال بوده اند، با وجود در اختیارگرفتن پستهاي دولتی هم چنان به دلیل سود بالاي آن در این عرصه
به فعالیت می پردازند. نفوذ قاچاقچیان و فعالان عرصه مواد مخدر و فساد گسترد ة ناشی از آن در تمام
سطوح دولتی شامل پلیس، دستگاه قضایی و ارگانهاي دولتی مانع از اقدام مناسب در برخورد با این پدیده شده است. در همین زمینه در سال 1390 فرماندار منطقه دل آرام ولایت نیمروز به دلیل تجارت مواد مخدر بازداشت شد و مقادیري مواد مخدر در منزل اش کشف گردید . در این میان نیروهاي امنیتی افغان به دلیل نداشتن تجهیزات مدرن، ضعف مدیریت، حقوق کم و مشکلات اقلیمی و قومی در این کشور نتوانسته اند کارکردهاي لازم و مناسب در برخورد با پدید ة مواد مخدر داشته باشند.
با پایان جنگ سرد تعاریف سنتی از مفهوم امنیت نیز رنگ باخت. به عبارت دیگر امروزه امنیت تنها به تهدیدات سنتی، جنگ و نیروی نظامی منحصر نمی شود بلکه با طرح موضوعات و دغدغه های امروزی جهان نظیر ایدز، قاچاق بین المللی موادمخدر، گرم شدن زمین، تخریب لایه اوزون، بحران های اقتصادی و... این عوامل هم در مطالعات مربوط به امنیت جای گرفته اند. بسیاری از بزرگان مطالعات امنیت همچون باری بوزان در تعریف امنیت می نویسند: امنیت یعنی رهایی از تهدید و نبود عوامل تهدید زا. لذا این تهدیدات هر چیزی ممکن باشد و تنها تهدید نظامی نیست. در ابعاد جدید امنیت موضوعاتی همچون امنیت انسانی، اجتماعی، روانی، شغلی و... مورد مطالعه جدی قرار می گیرند.
تجربه نشان داده است میان افزایش تنش و نزاع و افزایش کشت و تولید موادمخدر در افغانستان ارتباط مستقیم و تنگاتنگی وجود دارد. بسیاری از پژوهشگران سابقه تولید و قاچاق موادمخدر در افغانستان را به زمان جنگ نیروهای جهادی افغانستان با شوروی می دانند. در این دوره کشت، تولید و قاچاق مواد در این کشور بشدت افزایش یافت. همچنین پس از حمله آمریکا به افغانستان نیز این مسأله تشدید شد و اساسا جوهره حیات طالبان در درگیری ها با دولت مرکزی و آمریکا کشت و تولید و قاچاق مواد بوده و از این طریق میلیون ها دلار درآمدزایی داشته است.
عوامل موثر در کشت خشخاش در افغانستان
عوامل ژئوپلیتیکی
افغانستان کشوری محاط در خشکی است و قرار گرفتن آن در مجاورت منطقه استراتژیک آسیای مرکزی و همچنین شبه قاره هند منجر به تأثیرپذیری آن از تحولات منطقه شده است. از سوی دیگر این کشور دارای موقعیت زئواکونومیک برای کشت خشخاش است. مستحضرید که افغانستان دارای وضعیت مطلوب اقلیمی برای کشت خشخاش بوده و برای کشور فقیری چون افغانستان که اقتصاد آن متکی بر بخش کشاورزی است، کشت خشخاش بسیار سودآور تر از دیگر گیاهان است. همچنین افغانستان دارای موقعیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی مطلوبی نیز هست. باتوجه به آنچه که از موقعیت جغرافیایی این کشور گفته شد، افغانستان به بهشت قاچاقچیان مواد تبدیل شده است.
دولت درمانده failed state
عدم توانایی دولت مرکزی در اعمال اقتدار مشروع در مناطق مختلف کشور و یکه تازی شبه نظامیان طالبان و دخالت انها در امر کشت و قاچاق مواد، وضعیت امنیتی این کشور را حاد کرده است. تا جایی که حامد کرزای، رییس جمهور وقت افغانستان در کنفرانس بن آلمان در سال 2004 اعلام کرد دولت مرکزی بدلیل آنکه کشت خشخاش منبع درآمد پشتون ها است، قادر به مبارزه با آنها نیست. عمده مناطق کشت خشخاش در استان های پشتون نشین یعنی هلمند، قندهار و ننگرهار است که از پایگاه های اصلی طالبان نیز هست. از سوی دیگر با ناامنی پدید آمده در برخی مناطق و ضعف اقتدار مرکزی، طالبان از راه باج و خراج گیری از قاچاقچیان برای ترانزیت مواد نیز درآمد کسب می کند. آمارها حاکی از آن است که درآمد ناشی از مالیات کشت و ترانزیت مواد در مناطق تحت سیطره طالبان تا 200 میلیون دلار در سال می رسد.
عوامل اقتصادی
در بخش پیشین به صورت گذرا بر اقتصاد کشاورزی افغانستان اشاره شد. افغانستان به لحاظ منابع معدنی بسیار غنی است. منابعی چون گاز طبیعی، زغال سنگ، گاز طبیعی، زغال سنگ، سنگ آهن، مس، آلومینیوم، پنبۀ نسوز، نفت، یاقوت، سرب، اورانیوم و منابع معدنی و طبیعی دیگر به دلیل عدم وجود امنیت و سرمایه گذاري نامناسب و فساد مورد کم توجهی واقع شده است. پس از سال 2001 و سرنگونی طالبان، دولت افغانستان تلاش گستردهاي را در جهت بازسازي اقتصادي این کشور آغاز کرد، اما در عمل به دلیل وجود ناامنی، عدم توجه به اشتغالزایی مؤثر، توسعۀ ناکافی بخش کشاورزي، عدم جذب سرمایه در بخش هاي زیربنایی، عدم وجود قوانین مناسب و شفاف در بخش اقتصاد، ضعف حکومتداري، فساد اداري و مالی، بروکراسی، عدم مصونیت سرمایهها و ... در این امر به موفقیت مناسبی دست نیافته است. به عبارت دیگر میان ناامنی، نزاع، عدم اقتدار دولت مرکزی و عقب ماندگی ارتباط مستقیمی برقرار است. پیش شرط گذار اقتصاد افغانستان از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و تجارت محور، حل و فصل منازعات و کنترل امنیت در سراسر کشور و همچنین اعتماد جامعه بین المللی به وضعیت مثبت افغانستان برای سرمایه گذاری خارجی است. در این صورت است که وجوه دیگر امنیت یعنی امنیت انسانی و اجتماعی نیز می تواند طرح شود.
فساد بوروکراتیک
به نظر می رسد مقام ها و افرادي که تا پیش از سقوط طالبان و در دورة جنگهاي داخلی در عرصۀ مواد
مخدر فعال بوده اند، با وجود در اختیارگرفتن پستهاي دولتی هم چنان به دلیل سود بالاي آن در این عرصه
به فعالیت می پردازند. نفوذ قاچاقچیان و فعالان عرصه مواد مخدر و فساد گسترد ة ناشی از آن در تمام
سطوح دولتی شامل پلیس، دستگاه قضایی و ارگانهاي دولتی مانع از اقدام مناسب در برخورد با این پدیده شده است. در همین زمینه در سال 1390 فرماندار منطقه دل آرام ولایت نیمروز به دلیل تجارت مواد مخدر بازداشت شد و مقادیري مواد مخدر در منزل اش کشف گردید . در این میان نیروهاي امنیتی افغان به دلیل نداشتن تجهیزات مدرن، ضعف مدیریت، حقوق کم و مشکلات اقلیمی و قومی در این کشور نتوانسته اند کارکردهاي لازم و مناسب در برخورد با پدید ة مواد مخدر داشته باشند.
