درحالیکه ظهور مواد ناموجود در قوانین بین‌المللی تقریباً ثابت مانده، اوپیوئیدهای جدید دارای خطرات بالقوه در حال افزایش است. بازارهای مواد در حال پیچیده‌تر شدن هستند. مواد گیاه‌پایه از جمله کانابیس، کوکائین و هروئین امروزه منشأ تولید صدها ماده مصنوعی هستند که در نظام کنترل بین‌المللی هنوز ثبت نشده است. همچنین در مصرف غیر درمانی مواد دارویی نیز شاهد افزایش سریع هستیم. تقریباً ۵۰۰ NPS در سطح بازارهای ملی دولت‌های عضو سازمان ملل پیدا می‌شود که بیشتر آنها را محرک‌ها (گیرنده آگونیست‌های کانابیوئید مصنوعی) و درصد کمتری را اوپیوئیدها تشکیل می‌دهند. با وجود اینکه شمار کلی NPS ها تقریبا ثابت مانده، اما نسبت مواد تشکیل دهنده آنها تغییر کرده است. در حالیکه NPS های اوپیوئیدی در سال ۲۰۱۴، تنها ۲ درصد از کل این دسته بوده اند، این میزان در سال ۲۰۱۸ به ۹ درصد رسیده است. این دسته عمدتاً شامل مواد مشابه فنتانیل هستند که مصرف آن به ویژه در شمال آمریکا مرگ‌های ناشی از بیش مصرفی را افزایش داده است. در شمال آمریکا فتانیل‌ها به عنوان افزودنی‌های تقلبی و پُر کننده به هروئین و دیگر مواد (مانند کوکائین و مت آمفتامین) و یا تولید اوپیوئیدهای دارویی جعلی به کار گرفته می‌شود. برخی مدارک گواه آن است که در اروپا NPS های محرک نیز از طریق ترزیق مصرف می‌شود: بررسی بقایای سرنگ‌های دورانداخته شده در ۶ کشور اروپایی نشان می‌دهد که NPS های مصنوعی از این طریق مصرف شده اند.

ممکن است مصرف مواد روانگردان جدید میان برخی اقشار آسیب‌پذیر نهادینه شود. معمولاً NPS ها در صورتی تبدیل به یک بازار قابل توجه می‌شوند که چندین گونه از آنها در منطقه‌ای عرضه و شایع شود. با این حال شواهد به دست آمده از کشورهای اروپایی نشان می‌دهد کانابیوئیدهای مصنوعی در میان حاشیه‌ نشینان، از جمله بی‌خانمانان و زندانیان به معضل بزرگی مبدل شده است. در ۲۲ کشور اروپایی مصرف NPS در زندان‌ها گزارش شده و چالش عمده آنها کانابیوئیدهای مصنوعی است.

 

همچنین، طی دو دهه گذشته، بازارهای مواد مخدر از نظر تنوع و ترکیب مواد مصرفی و قاچاق، فرآیندهای تولید و ساختار سازمانی سازمان‌های قاچاق مواد مخدر، به طور فزاینده‌ای پیچیده شده‌اند. ظهور سریع مواد مخدر جدید، و همچنین ترکیبات جدیدی از مواد تحت نظارت و آن‌هایی که تحت نظارت نیستند، همراه با آمار فزاینده سوء مصرف مواد مخدر، چالش‌های جدیدی را در زمینة تقاضای مواد مخدر و تلاش برای نظارت بر عرضه در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی ایجاد می‌کند.

در اواخر دهه 1990، 230 ماده روان‌گردان که تعداد انگشت شماری از آن‌ها بر بازارهای جهانی مواد مخدر تسلط داشتند، تحت نظارت بین‌المللی قرار گرفتند؛ از جمله مهم‌ترین آن‌ها کانابیس، کوکائین، تریاک، هروئین، آمفتامین و اکستازی بود. اکنون که دو دهه از آن زمان می‌گذرد، اوضاع تغییر کرده است؛ زیرا مواد بسیار بیشتری در بازار وجود دارد. تعدادی مواد روان‌گردان مصنوعی جدید (به عنوان مثال، مواد روانگردانی که ویژگی‌هایی مشابه با موادی که تحت نظارت بین‌المللی هستند را دارند) از جمله کانابینوئیدهای مصنوعی، کاتینون ها، فنیل آمین‌ها، پیپرازین ها و آنالوگ‌های مختلف فنتانیل، در دهه گذشته در بازارهای مواد مخدر ظاهر شدند. در نتیجه، موج جدید دسته‌بندی این نوع مواد در سطح بین الملل، منجر به افزایش تعداد کل مواد تحت نظارت بین‌المللی از 234 مورد در سال 2014، به 282 مورد در سال 2018 شده است. در همین حین، تعداد مواد روان‌گردان جدید، از 166 ماده در دوره 2005 تا 2009، به 950 ماده در پایان سال 2019 افزایش یافته است. در سال‌های اخیر، مقامات سراسر جهان، بیش از سه برابر موارد روانگردان‌های تحت نظارت بین‌المللی (مواد روان‌گردان جدید) شناسایی کرده‌اند.

با توجه به سرعت ظهور مواد جدید، سیستم های نظارت ملی تعداد مواد بیشتری را تحت نظارت قرار داده‌اند. بنابراین، جایگاه قانونی بسیاری از این مواد در مدت زمان کوتاهی تغییر پیدا کرده است.

فراتر از مواد تحت نظارت بین‌المللی، جایگاه قانونی بسیاری از مواد موجود در بازار، از کشوری به کشور دیگر و گاهی حتی در مناطق مختلف کشورها، متفاوت است. این مسئله، منجر به ایجاد الگوهای تولید و قاچاق کاملاً پیچیده‌ای می‌شود که در آن برخی مواد در برخی از کشورها تحت نظارت ملی هستند، اما در برخی دیگر از کشورها تحت نظارت ملی قرار ندارند؛ که باعث بروز فرصت‌های زیادی برای تولیدکنندگان و قاچاقچیان مواد در جهت انتخاب کشورها بسته به‌جایگاه قانونی این مواد در حوزه‌های قضایی مربوطه می‌شود. در حالی که همچنین به سرعت با نظارت‌های جدید در هر مکان و هر زمانی که ممکن است رخ دهد، سازگار می‌شوند. تعدد مواد موجود در بازار حال حاضر، تأثیر مداخلات ملی و بین‌المللی را به چالش می‌کشد؛ زیرا حذف یک مواد از بازار به راحتی منجر به‌جایگزینی آن توسط موادی دیگر می‌شود.

شرایط برای گروه اوپیوئیدها پیچیدگی خاصی دارد؛ زیرا هر دو دسته مواد تولید شده به طور قانونی و غیرقانونی، تقاضای غیر پزشکی اوپیوئیدها را تأمین می‌کنند. هرچند اوپی‌یت‌های تولید شده به صورت غیرقانونی، مانند هروئین، در گذشته بازار تقاضای غیر پزشکی اوپیوئیدها را کاملاً تحت تسلط داشتند، بازارهای اوپیوئید غیرقانونی در بسیاری از کشورها طی دو دهه گذشته بسیار متنوع‌تر شده است؛ به صورتی که تعداد زیادی اوپیوئیدهای دارویی، شروع به پوشش دادن بخش عمده‌ای از بازار اوپیوئیدها برای اهداف غیر پزشکی کرده‌اند.

این مسئله چالشی مضاعف در مسیر پیشگیری از مصرف مواد مخدر است؛ زیرا برخلاف مواد سخت سنتی مانند هروئین، مواد دارای کاربرد دارویی اغلب مضر تلقی نمی‌شوند. از منظر نظارت بر مواد مخدر، این مسئله نیاز به برقراری تعادل دقیق بین دسترسی حداکثری برای استفاده پزشکی، در عین به حداقل رساندن قابلیت دسترسی برای مصارف غیر پزشکی دارد. لازم به ذکر است که مصرف مواد دارویی برای اهداف غیر پزشکی، تنها به اوپیوئیدها محدود نمی‌شود؛ بازار قابل توجهی برای مصرف غیر پزشکی مواد دارویی محرک، به ویژه در آمریکای لاتین و کشورهای حوزه کارائیب وجود دارد.

اگرچه در گذشته اغلب مواد دارویی مورد مصرف برای اهداف تفریحی به طور قانونی تولید می‌شدند، و در مراحل بعدی به کانال‌های غیرقانونی هدایت می‌شدند، امروزه برخی از اوپیوئیدهای دارویی نیز به طور غیرقانونی تولید می‌شوند.