چگونه فردی معتاد می‌شود؟ - نسخه‌ی قابل چاپ

تحقیقات تجربی نشان می دهد که خانواده ها و والدین نقش اساسی در جلوگیری از مصرف مواد و الکل در کودکان دارند. زمانی که عوامل چندگانه با هم ترکیب شوند، ممکن است در صورت شکست خانواده در ایفای نقش محافظت کننده، احتمال سوء مصرف مواد در نوجوانان و جوانان افزایش یابد. بسیاری از نظریه‌های رشد کودک بر تاثیر والدین در شکل‌دهی رفتار و شخصیت کودک تاکید دارند. اما یکی از مهمترین حلقه‌های گمشده در آموزش و پرورش کودک این است که بسیاری از والدین تربیت و مراقبت از کودکانشان را به مدرسه، معلمان، مراقبان و برنامه تلویزیونی واگذار می‌کنند.

مطالعات نشان داده والدین، بسیار بیش از مدرسه و جامعه بر رفتارهای سالم فرزندان تاثیر دارند. همچنین وجود عوامل محافظت کننده در خانواده مثل، روابط مثبت بین والد و کودک، توجه کافی والدین و ارزش‌ها و نگرش‌های ضد مصرف مواد در والدین تاثیر مهمی بر عدم مصرف مواد و سایر مشکلات رفتاری نوجوانان دارد. می توان گفت نگرش‌ها و رفتارهای والدین درباره مواد بر نگرش‌ها و رفتارهای کودکان تاثیر می گذارد. تایید مصرف خفیف الکل و قلیان تحت نظارت والدین، خطر مصرف گل را افزایش می‌دهد.

نوجوانی دوره‌ای حساس همراه با تجربه دوستان و محیط‌های جدید همراه با تغییراتی در رفتار، شکل ظاهر و تفکر و خواسته‌ های نوجوان است. از این رو والدین باید به تغییراتی نسبت به رفتار نوجوان آگاه باشد. والدین باید بدانند در طول دوره نوجوانی، تغییرات زیادی برای فرزندش رخ می‌دهد که برخی طبیعی و برخی می‌تواند هشدار باشد. مواردی مانند، کمبود انگیزه در مدرسه، کناره‌گیری شدید از خانواده، تغییرات عمده ظاهری یا شخصیتی، تغییرات جسمی مانند چشمان شفاف یا قرمز، مشکل در صحبت کردن، کاهش بی‌دلیل وزن، خارش پوست و غیره.. تغییرات مهمی هستند که والدین نسبت به آنها باید هوشیار باشند.

وابستگی به مصرف مواد به طور ناگهانی اتفاق نمی‌افتد، بلکه فرایندی است که به طور گام به گام و فرایندی پیش می‌رود. بررسی‌ها نشان می‌دهند افراد درگیر در مصرف مواد از چند مرحله عبور می‌کنند. شناخت تغییرات و نشانه‌های هر مرحله به والدین کمک می‌کند تا دریابند که فرزندشان در چه وضعیتی است و در صورت بروز نشانه‌های خاص اقدام مناسب را به عمل آورند.

تغییرات زیادی در طول دوره نوجوانی برای هر فردی نمایان می‌شود؛ این تغییرات عبارتند از: تغییرات ظاهری، کمبود انگیزه در مدرسه، کناره‌گیری شدید از خانواده و تغییرات جسمی مانند چشمان شفاف و قرمز، کاهش بی دلیل وزن، خارش پوست و غیره. اما والدین باید بدانند هر تغییری طبیعی نیست و ممکن است نشانه‌ی اولیه مصرف مواد باشد. همچنین مصرف مواد اغلب با مشکلات دیگری مانند پایین آمده نمرات درسی، عدم شرکت در فعالیت های مدرسه و حتی ترک تحصیل همراه است.

باید دانست سه مرحله کلی از شروع مصرف تا اعتیاد قابل شناسایی است:

مرحله اول: تجربه مواد

در این مرحله معمولاً فرد در مهمانی‌ها به صور تفننی و برخی از مواقع و یا تحت فشار همسالان و از روی کنجکاوی به مصرف مواد روی می‌آورند. در این مرحله اغلب والدین متوجه نمی‌شوند فرزندشان مواد مصرف می‌کند.

مرحله دوم: مصرف منظم‌تر مواد

در این مرحله فرد به صورت منظم‌تر مواد مصرف می‌کند و معمولاً به یاد نمی‌آورد که مثلاً شب گذشته چه رخ داده است. زمان و توجه بیشتری را برای چگونگی مصرف مواد در آینده صرف می‌کند. به دنبال معتادان دیگر می‌رود و اغلب شب‌ها دیر به خانه می‌آید. غیبت مکرر، بدتر شدن وضعیت تحصیلی، کمتر شدن فعالیت‌های مثل ورزش، کاهش تماس با دوستانی که اهل مواد نیستند، ناپدید شدن پول یا اشیاء منزل، کناره‌جویی از خانواده و دروغ گفتن از نشانه‌های هشدار دهنده این مرحله است. اغلب والدین در این مرحله متوجه مصرف مواد فرزندشان می‌شوند.

مرحله سوم: اعتیاد

خصوصیات این مرحله عبارند از: افزایش مصرف روزانه, مصرف مواد پرخطر، نیاز به پول بیشتر برای خرید مواد, قطع تماس با دوستان سالم و گوشه‌گیری, افزایش اختلافات در خانواده، کاهش وزن، افزایش مشکلات فرد و بروز بیماری های جسمی و روانی، دزدی، قاچاق، افزایش خشونت و …. .

والدین باید بدانند که در طول دوره نوجوانی فرزندشان، شاهد تغییرات زیادی خواهند بود. اما هر تغییری طبیعی نیست. والدین باید آموزش دیده و با انواع مواد، علایم مصرف و عوارض آن آگاهی داشته و رفتار مناسب را در مواجهه فرزندش با مواد و داروهای اعتیادآور بروز دهد. نوجوانانی که سیگار می‌کشند، الکل می‌نوشند یا مواد مصرف می کنند، احتمال دارد که نمرات کمتری در مدرسه بگیرند و به طور کلی در فعالیت های ورزشی و مدرسه‌ای شرکت نمی‌کنند.

بخش مهم نظارت والدین، توجه کردن به تغییرات رفتاری و ظاهری فرزندان است که می‌توانند از علائم هشدار دهنده مصرف مواد باشند. شناخت این نشانه‌ها و توجه به آنها، گام مهمی در تشخیص به موقع درگیر شدن فرزندان در رفتارهای مصرف مواد است. با توجه به اینکه شناسایی و اقدام به موقع برای کنترل مصرف مواد در پیشگیری از تشدید و پیشروی مصرف اولیه به سمت اعتیاد بسیار مهم است، شناخت نشانه‌های اولیه اعتیاد می‌تواند کمک بسیار بزرگی به والدین در پیشگیری از اعتیاد فرزندشان کند.