در گذشته اعتیاد به مواد مخدر به عنوان مسئله‌ای اجتماعی عموماً مردان را تحت تاثیر قرار می‌داد. اما امروزه با رشد مناسبات جامعه مدرن در ایران نظیر افزایش تحصیلات، رشد شهرنشینی، پدیده مهاجرت و تغییر جایگاه و موقعیت اجتماعی و اقتصادی زنان، اعتیاد از امری مردانه به حوزه زنان نیز گسترش یافته است. از سوی دیگر پدیده اعتیاد از این جهت که مبانی اخلاقی، روحی و روانی، اجتماعی و حتی اقتصادی یک جامعه را سست می کند، پیامدهای رفتاری، اجتماعی و فرهنگی آن مانند، اختلال در شخصیت، آسیب به نقش‌های خانوادگی و اجتماعی، تکدی‌گری، تن فروشی و کودک فروشی و.. به خصوص میان زنان که نقش مهمی در خانواده و جامعه به عهده دارند را بسیار مهم کرده است. نکته مهم این است که بحران اعتیاد در کشور امروزه به عنوان امری اجتماعی از حوزه قدرت و سیاست رسمی خارج شده و تمامی حوزه‌ها و زندگی افراد جامعه را تحت تاثیر قرار داده است و غلبه نگاه مشارکتی و فعال تمامی شهروندان در کنترل آن امری اجتناب‌ناپذیر است.

در حالی که مصرف و قاچاق مواد میان مردان بسیار بیشتر از زنان است اما در عین حال زنان در کنار مردان نقش‌های کلیشه‌ایی و تعریف شده‌ای را در این حوزه برای خود ایجاد کرده‌اند. به گونه‌ای که حتی با اندکی جستجو می‌توان مناسبات قدرت جنسیتی را در حوزه قوانین و سیاست‌های مبارزه با مواد مخدر دید. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵، از هر سه نفری که در جهان مواد مصرف کرده، یک نفر آنها زن بوده است. در حالی‌که از هر ۵ نفر که به مراکز درمانی برای ترک مواد مخدر مراجعه می کنند، تنها یک نفر آنان را زنان تشکیل می‌دهند. این گزارش نشان می دهد که در حالی که زنان فعالانه در چرخه مصرف و قاچاق مواد مخدر حضور دارند، اما از  امکانات اجتماعی و قوانین و سیاست های مناسب برای درمان برخوردار نمی‌باشند. از این رو ضرورت بازنگری در قانون مبارزه با مواد مخدر به صورتی که زنان و نیازمندی‌های آنان لحاظ شود، ضرورتی انکارناپذیر است.

استفان بروان در زمینه اعتیاد زنان، به بررسی سازوکار کسب قدرت از سوی زنان و نقش آن بر اعتیاد پرداخته  است. بروان معتقد است « زنان در کشمکش برای به دست آوردن قدرت در برابر مردان هستند و برای اینکه ثابت کنند که آنها برنده‌های قدرتمندی همانند مردان و حتی در بعضی مواقع قدرتمند‌تر از آنها هستند، ممکن است مواد مصرف کنند و بخواهند اراده و کنترل خود را در حو.زه‌ای که مردان بر آن کنترل ندارند به اثبات برسانند.» اما این کسب قدرت از نظر او، در ذات خود یک تناقض را خلق می‌کند؛ بدین معنا که زنان در فرایند مبارزه برای کسب قدرت در مقابل مردان  و گرفتاری در دام مواد، دچار نوعی تضاد خواهند شد: از یک سو حاضر به پذیرش شکست در مقابل مواد و احساس ضعف نشان دادن نیستند و از سوی دیگر برای رهایی از این درد، چاره‌ای جز پذیرش این شکست ندارند و این امر منجر به ادامه برچسب بی‌قدرتی بر زنان خواهد شد.

گفتنی است، روند افزایشی اعتیاد با چنین شیب تندی، توجه ویژه به مسئله اعتیاد زنانه را ضروری ساخته و لازم است ویژگی‌های متفاوت جنسیتی مؤثر در ابتلا به وابستگی به مواد مخدر مشخص شده و مداخلات پیشگیرانه، متناسب با جنسیت زنانه بر اساس ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی طراحی و اجرا شود. مطالعات یکی دهه اخیر نشان می‌دهد نسبت زنان معتاد در مجموع افزایش یافته است و با وجود روند رو به افزایش تعداد معتادان در کشور، سرعت رشد اعتیاد زنان نگران کننده است. البته بیشتر صاحبنظران معتقدند آمارهای منتشر شده درباره اعتیاد زنان نمی‌تواند واقعی باشد، چرا که بسیاری از زنان به خاطر ترس از ابرو و انگ اجتماعی تا حد ممکن اعتیادشان را پنهان می‌کنند.

زنان مصرف کننده مواد از نظر زمینه‌های ایجاد کننده اعتیاد، دلایل مصرف مواد و نیازهای روانی- اجتماعی خود با مردان معتاد تفاوت دارند. به ویژه از آنجا که نگاه جامعه به زنان معتاد در مقایسه با مردان معتاد، متفاوت است، احتمال بیشتری وجود دارد که زنان وابسته به سوء مصرف مواد بیشتر از مردان دارای اختلالات مصرف مواد در معرض برچسب‌های اجتماعی قرار گیرند. این امر به‌ویژه زمانی اهمیت دوچندان می‌یابد که بدانیم به‌لحاظ فیزیولوژیک که مرتبط با جنس است، زنان مقاومت کمتری نسبت به مردان در برابر آسیب‌های ناشی از مصرف مواد مخدر دارند و همچنین مدت زمان اعتیاد و وابستگی کامل آنان از اولین مصرف بسیار کوتاه‌تر از مردان است. در عین حال به‌دلیل ویژگی‌های جنسیتی مثل مشکلات جسمی و عدم حمایت همسر و خانواده آنها، درمان بسیار دشوارتر است.

بررسی آمارهای مهم جهانی و حتی داخلی نشان از افزایش اعتیاد در زنان دارد؛ به گونه‌ای که سرعت افزایش اعتیاد در زنان نسبت به مردان به طور معنادار در حال افزایش است. در حالی که تا سال 1371 تنها 5.8 درصد از مصرف کنندگان مواد را زنان تشکیل می‌دادند، پس از آن به ویژه  بعد از دهه 80 با تغییر در الگوی مصرف مواد و ظهور مواد جدید و روان‌گردان‌ها این رقم اکنون به 10 درصد در زنان مصرف کننده مواد رسیده است.

هر چند در مورد شدت اعتیاد در زنان نسبت به مردان تفاوت‌هایی وجود دارد و همین موضوع اعتیاد در زنان را به مراتب نگران کننده‌تر از مردان کرده است؛ در واقع، از یک سو میزان مصرف مواد تزریقی در زنان کمتر از مردان است، از سوی دیگر رفتارهای پرخطر در زنان برابر یا حتی بیشتر از مردان می‌باشد.؛ به عنوان مثال بر اساس مطالعات انجام شده مصرف سرنگ مشترک در زنان بیشتر از مردان است و بیش از نیمی از زنان مصرف کننده تزریقی مواد رفتارهای پرخطر جنسی نیز داشته‌اند.

همچنین مصرف مواد در زنان نسبت به مردان علاوه بر عوارضی مانند بیماری و مرگ به دلیل احتمال حاملگی و در معرض خطر بودن جنین آنها اهمیت ویژه‌ای دارد. بنابراین در برنامه‌ریزی درمان و پیشگیری از اعتیاد، زنان گروه مهمی محسوب می‌شوند، هر چند در بسیاری از کشورهای دنیا و حتی در ایران برنامه‌های حوزه اعتیاد متناسب با نیازهای زنان یا وجود ندارد و یا بسیار کم است. در نتیجه توجه ناکافی به نیازها و عوامل مرتبط با جنسیت به افزایش آسیب‌پذیری زنان مصرف کننده مواد منجر شده است.

انگ اجتماعی و طرد از خانواده مهمترین مشکل اجتماعی و خانوادگی زنان معتاد است. بر اساس تحقیقات افرادی که سابقه چندین بار ترک و عود را داشته‌اند، دلیل اصلی بازگشت به مصرف و حتی تغییر الگوی مصرف مثلاً از استنشاقی به تزریقی را طرد شدن از خانواده عنوان کرده‌اند. به نظر می‌رسد نقش خانواده زنان معتاد و عدم طرد آنان و کمک به درمان و بازتوانبخشی می‌تواند نقشی بسیار مهم و ضروری باشد. در واقع زنان مصرف کننده به ویژه آنها که دچار طرد از خانواده شده‌اند، نه تنها امیدی به بهبودی خود ندارند بلکه به دلیل ناامیدی تنها به تامین مواد خود فکر می‌کنند و در نتیجه ممکن است به انواع بیماری‌ها مانند ایدز و هپاتیت مبتلا شوند.

درمان یکی از پرچالش‌ترین حوزه‌های مغفول میان زنان مصرف کننده مواد در دنیا و ایران است. دسترسی بیشتر مردان به مراکز درمانی، اساس مردانه بود سیاستگذاری‌ها، عدم توجه کافی به موضوع جنسیت در برنامه‌ریزی، عدم پذیرش اجتماعی زنان مصرف کننده مواد و زدن انگ اجتماعی از مهمترین موضوعاتی است که حوزه درمان اعتیاد زنان را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است. وسوسه مصرف مواد از مهمترین چالش‌هایی است که درمان اعتیاد زنان را به دلیل کمبود خدمات روان‌پزشکی و پزشکی به حاشیه رانده است. زنان برای حمایت روانی و بهبودی از اعتیاد نیاز به پزشک، روان‌پزشک، مشاور و مددکار اجتماعی دارند که در بسیاری از مراکز ترک دسترسی به این امکانات محدود است.

به طور کلی امکانات درمانی برای زنان نسبت به مردان بسیار کمتر است؛ از 1200 مرکز درمان اعتیاد در ایران، تنها 68 مرکز ویژه زنان وجود دارد؛ همچنین 3 مرکز از 33 مرکز اجتماع درمان‌مدار، 30 شلتر از 108 شلتر و 16 مرکز (DIC) از 140 مرکز  و سه مرکز توانمندسازی و یک مرکز جامع درمان اعتیاد ویژه بانوان به زنان اختصاص دارد. تنها مقایسه این خدمات درمانی در زنان و مردان نشان از شکاف بالای جنسیتی حوزه درمان اعتیاد در کشور دارد. در مراکز درمانی کمبود نیروی انسانی، نبود مراکز نگه‌داری کودکان مانند مهدکودک برای زنان مادر در حال ترک و زنان باردار، کمبود نیروی انسانی باتجربه و متخصص در حوزه اعتیاد و نیروی خدماتی، نبود منابع مالی کافی و کمبود امکانات مانند نیروی‌های متخصص و امکانات سخت‌افزاری از مشکلات جدی مراکز درمانی اعتیاد برای زنان به شمار می‌روند.

در آسیب‌شناسی دلایل اعتیاد در میان زنان و مردان با تفاوت‌های مهمی روبرو می‌شویم که شناخت این تفاوت‌ها به ویژه در سیاستگذاری بسیار مهم است: زنان معتاد مشکلات بیشتری را در خانواده خود تجربه می‌کنند، آنها الگوی پدر و مادری کافی ندارند و یا درگیری جدی به پدر و یا مادر معتاد داشته‌اند و مسایل اجتماعی نقش بسیار مهمی در شروع و افزایش اعتیاد آنها دارد؛ چرا که بیشتر زنان معتاد با یک مرد تجربه اعتیاد را شروع کرده‌اند و مصرف مواد در آنها با استرس و اضطراب ارتباط بسیار وثیقی دارد.  بررسی‌ها نشان می‌دهند، زنان بیشتر از مردان قربانی خشونت و سوء استفاده جنسی قرار می‌گیرند؛ همچنین فقر، وجود سابقه اعتیاد در افراد مهم خانواده و خشونت خانگی از آسیب‌های اجتماعی همراه به ویژه در زنان حامله مصرف کننده مواد است. انگ اجتماعی برای زنان معتاد بسیار سنگین‌تر نسبت به مردان است و مسئولیت بیشتر زنان برای مراقبت از فرزندان دلیل اصلی مراجعه کمتر زنان به درمان عنوان می‌شود.