انجمن گفتگو

 

با سلام و وقت بخیر خدمت همراهان عزیز

 

در این مجال قصد داریم به پاره ای از ظرفیت‌هایی که ادیان و مذاهب مختلف در زمینه پیشگیری و درمان اعتیاد دارند بپردازیم. به طور کلی مقصود ما از دین یا مذهب هر گونه اعتقادی است که فرد ممکن است داشته باشد و آن را یقینی و کامل فرض می‌کند، در واقع برداشت ما از مذهب در اینجا به معنای لفظی و عام کلمه یعنی صرف «راه و روش» است که هم شامل ادیان الهی نظیر اسلام، مسیحیت، یهودیت و زرتشتی‌گری می‌شود و هم شامل مکاتب زمینی و دنیایی نظیر بودیسم، کمونیسم و ... می‌شود.

تقریباً تردیدی وجود ندارد که داشتن عقاید محکم (چه به مذاهب الهی و چه مکاتب دنیایی) می‌تواند از رفتارهای بیمارگونه و افراطی در افراد جلوگیری کند. البته در مواردی نیز دیده شده که برخی از عقاید (نظیر بودیسم) مصرف انواع خاصی از مواد را به عنوان عامل تسهیل‌گر ورود فرد به مراسم آیینی توصیه کرده‌اند، که این موضوع در ارائه حاضر محلی از اعراب نداشته و پرداختن بدان زمان دیگری را می‌طلبد.

برای نمونه به یافته‌های زیر درباره ارتباط اعتیاد و اعتقاد به مبانی مذهبی در ایالات متحده آمریکا توجه کنید.

همچنانکه می‌بینید ایالت‌های آلاباما و میسیسیپی که در آن‌ها گرایش به مذهب بسیار بالاست، مصرف مواد مخدر بسیار پایین تر است. برای مثال 42 درصد از افرادی که در ماه گذشته در امریکا خدمات مذهبی دریافت نکرده اند مصرف کراک، 50 درصد مصرف مسکن ها، 40 درصد مصرف الکل را داشته اند.

همچنین همانطور که می بینید یکی از دلایل اصلی عدم مصرف ماری‌جوانا میان مذهبی ها، تضاد آن با اعتقادات افراد بیان شده است.

همچنین افراد مذهبی معمولاً در سنین بالاتری اقدام به مصرف مواد مختلف کرده‌اند. بجز مصرف LSD و اکستازی که به نظر می‎‌رسد افراد مذهبی در آمریکا در سنین پایین‌تری مصرف آن را شروع کرده‌اند، سایر مواد از جمله کراک، هروئین، مسکن‌ها، الکل، ماری‌جوانا، کوکائین، سیگار و انواع محرک در بین افرادی که عقاید مذهبی ضعیف‌تری دارند در سنین پایین تری شروع می‌شود.

 

همچنین نمودار فوق درصد افرادی که در ماه گذشته به اماکن مذهبی مراجعه نکرده‌اند ولی اقدام به مصرف انواع مواد کرده اند، در آمریکا بسیار بیشتر از افرادی است که خدمات مذهبی دریافت کرده اند.

اعتقادات دینی و مکتبی در سه سطح متفاوت می‌تواند در قبال اعتیاد به فرد کمک کند؛ مرحله نخست تأثیر پیشگیرانه آموزش‌های مذهبی است. مرحله دوم جلوگیری از افزایش تمایل فرد به مصرف است و مرحله سوم نیز عبارت از ظرفیت مذهب برای ترک اعتیاد.

1-  آموزش مذهبی پیشگیرانه 

در این مرحله که به طور عمده می‌تواند دانش‌آموزان و نوجوانان را مورد توجه خاص خود قرار دهد نهادهای آموزشی رسمی کشور باید از ظرفیت بازدارنده و پیشگیرانه اصول مذهبی استفاده کرده و وجوه مشخصی که از مصرف بیمارگونه مواد مختلف و یا سبک زندگی و تفکر اعتیادآور جلوگیری می‌کند را به افراد آموزش دهند.

برای نمونه به برنامه آموزشی بریتانیا می‌توان اشاره کرد که اقدام تقسیم بندی مراحل آموزش اصول مذهبی براساس سن و جنسیت دانش‌آموزان کرده و سعی در ارائه نوعی برداشت عقلانی و امروزی از ایمان مسیحی دارد. بدین ترتیب که آموزش مفهوم اعتیاد به عنوان «عادت به مصرف بی‌حد و حصر مواد» در برابر آموزه‌های مسیحی «مصرف معتدلانه» و نیز «جلوگیری از مصرف اصراف‌گرایانه» برای دانش‌آموزان 6 ساله توصیه شده است.

در سال‌های بعد برنامه آموزشی یاد شده از یکسو مفهوم اعتیاد را در ذهن دانش‌آموزان توسعه می‌بخشد و از سوی دیگر آموزش مذهبی موثر و کارآمدی را نیز در برابر آن به وی منتقل می‌کند و از سادگی در بیان به سمت پیچیده‌تر شدن حرکت می‌کند.

برای مثال دانش‌آموزان 8 ساله فرا می‌گیرند که اعتیاد بجز نهادینه شدن تمایل به مصرف بی‌ حد و حصر، درد و رنج خود فرد معتاد و اطرافیان وی را نیز در پی دارد. در مقابل ایده‌های مسیحی «تأکید بر زندگی سالم و بدون درد دنیایی» و نیز «لزوم رعایت حرمت و عدم آزار دیگران» به آن‌ها آموزش داده می‌شود تا از گرایش آن‌ها به اعتیاد جلوگیری شود.

روند یاد شده ادامه می‌یابد تا نهایتاً به تعریفی دقیق‌تر و پیچیده‌تر از اعتیاد برای دانش آموزان 15 ساله می‌رسیم که عبارتست از «هرگونه فکر یا عملی که منجر به وابستگی ذهنی و جسمی فرد شده و به گرفتار شدن وی در دور بی انتهایی از مصرف، جدا شدن وی از رفتارها و عملکردهای عادی و بروز رفتارهای پر خطر در وی انجامیده و همچنین درگیر شدن خانواده، اطرافیان و حتی اجتماع اطراف او را نیز در پی دارد.‌»

در برابر تعریف فوق نیز آموزه‌های مذهبی پیچیده‌تر و دشوارتری نظیر اینکه «همراهی با مسیح باعث می‌شود که ما عاری از گناه شویم» (نامه به رومیان ۶:۶-۱۱، یوحنا ۸: ۳۶) آورده می‌شود. آموزه دیگری که برای دانش‌آموزان مسیحی 15 ساله مورد تأکید قرار می‌گیرد عبارت از این است که «به شما آموخته شد، که چگونه از شیوه پیشین زندگی خود فاصله گرفته و خود قدیمیتان را کنار بگذارید. زیرا نفس شما آکنده از وسوسه‌های نفسانی بود؛ این کار منجر به تابیدن نوری جدید به اذهان شما شده خود جدیدی را برایتان به‌وجود می‌آورد که خداگونه و در مسیر انصاف و تقدس باشد.» (نامه به افسسیان ۴:۲۲-۲۴)

نکته بسیار مهم آنکه به نظر می‌رسد جای خالی آموزش اصول مذهبی به تناسب سن و جنس دانش‌آموزان و با هدف پیشگیری از اعتیاد در کشور به شدت خالی است.

 

2-  جلوگیری از تشدید اعتیاد در فرد از طریق آموزش‌های مذهبی

از آنجا که این مرحله معمولاً دوره‌ای انتقالی است، در پژوهش‌های مختلف نسبت به دو مورد دیگر کمتر بدان پرداخته شده و می‌شود. در واقع بیشتر افرادی که به پرسشنامه‌های پژوهشی پاسخ می‌دهند معمولاً به اینکه اقدام به مصرف تفننی مواد می‌کنند اذغان ندارند و لذا دو طیف سالم و معتاد بسیار بیشتر از طیف میانی که در حال معتاد شدن است را می‌توان یافت. در این مرحله نیز بسیاری از ادیان آموزه‌های جالب توجهی برای جلوگیری از گسترش اعتیاد در فرد دارند.

برای نمونه یکی از آموزه‌های مورد تأکید سپاه رستگاری «نهاد دستیاری در جلوگیری از اعتیاد» به حساب می‌آید عبارت از این است که «حالا باید همه آنها را از خود دور کنی: خشم، غضب، کین توزی، سرزنش و سخنان ناخوشایندی که از زبان شما بیرون می آید. به یکدیگر دروغ نگویید، تا ببینید چگونه خودِ قدیمیتان به همراه عادات مألوفش را چگونه کنار گذاشته و در پرتو معارف الهی انسان دیگری می شوید»  (رساله به کولسیان ۳:۸-۱۰).

 

3-  آموزش مذهبی و ترک اعتیاد